‘Top dressing’ là gì và có cần thiết không?

Trong trồng trọt thì ‘top dressing’ là một lớp mỏng do phân bón trên bề mặt của đất tạo thành. Nhưng trong Bonsai thì đây là một nghệ thuật trang trí mặt chậu với tính cách thẩm mỹ và quan trong hơn là duy trì độ ẩm của đáy và mặt chậu cân bằng với nhau.

Cần thiết hay không thì tuỳ theo nhận thức của mỗi người, nhưng đối với tôi đây là việc nên làm. Bởi vì tôi quan niệm rằng khi chúng ta đưa cây vào chậu thì không gian vốn đã chật hẹp nhưng nếu không vận dụng tối đa không gian đó sẽ bị mất đi 20%. Nguyên nhân đất trên mặt chậu do tiếp xúc với nắng và gió sẽ làm cho đất mau khô. Hơn thế nữa, khi chúng ta đưa cây vô chậu thường hay phô diễn bộ rễ để cho cây trông có vẻ già lão, vì thế phạm vi 20% này cũng là nơi có nhiều rễ nhất sẽ bị khô héo do gió và nắng, ép rễ tìm nguồn nước và dinh dưỡng phía dưới.

Với những cây mới thay đất nếu không có ‘top dressing’, khi tưới nước thì trọng lực (gravity) sẻ hút nước qua những lỗ thoát nước ở đáy chậu; đất trên mặt sẽ mau khô do nắng và gió, ở phần giữa thì đủ độ ẩm nhưng phần đáy chậu vẫn còn nhiều nước đọng lại. Còn nếu có ‘top dressing’ sẽ làm giảm trọng lực sức hút của nước một phần nào, khi nhiệt độ trong chậu gia tăng thì nước tụ dưới đáy bốc lên trên mặt làm cân bằng độ ẩm của trên và dưới.

Những vật dụng tôi dùng để làm ‘top dressing’ gồm có:

• Dớn khô (Sphagnum moss), hoặc có thể dùng xơ dừa. Nếu chọn dùng dớn thì lựa loại có màu xám (grey) để giảm sự chói lọi gây nhiều chú ý của mắt người.
• Rêu tươi hoặc rêu đã được phơi khô (sau vài tháng rêu sẽ hồi sinh xanh tươi trở lại). Vào những mùa mưa khi độ ẩm lên cao, rêu sẽ mọc hà rầm ở những góc vườn hay bãi đậu xe. Đó là thời gian lý tưởng đểu thu lượm rêu đem phơi một hai nắng cho khô rồi bỏ bao nilon cất để sau này dùng.

Dớn hoặc xơ dừa cần sàng lọc loại bỏ bụi để không bị nghẹt nước, chọn những sợi khoảng 1/4″ đến 3/8″. Mục đích vì những sợi này sẽ đan vào với nhau tạo khe hở để cho không khí vẫn vào được trong chậu và hơn nữa là gió không thể thổi bay di được.

Rêu có thể gom từ những góc vườn, bãi đậu xe và cũng cần trà vụn để loại bỏ những đất dư thừa bám dưới rễ rêu.

Trộn rêu và dớn (hay xơ dừa) với nhau rồi rải một lớp rất mỏng trên mặt chậu. Tưới qua nước, và do dớn (xơ dừa) khô nên lần đầu cần tưới cho kỹ để dớn (xớ dừa) thấm nước.

Khi trời ấm lại, và sau một hai tháng do bón phân, lớp ‘top dressing’ trên mặt này sẽ mọc rêu nhìn rất tự nhiên.

Với những dòng lá kim chẳng hạn như thông và tùng thì tôi chỉ đắp dớn (dớn không trộn rêu) sau khi mới thay đất để duy trì độ ẩm, nhưng một khi cây đã phát triển trở lại thì sẽ được gỡ bỏ để tạo sự thông thoáng.

Để dẫn chứng cho các bạn thấy ‘top dressing’ đóng vai trò quan trọng như thế nào, tôi đưa ra cụ thể điển hình với ví dụ như cây bách Cali dưới đây. Chắc các bạn sẽ không lạ gì với loài bách Cali, một loài cây có hệ rễ phát triển cực kỳ chậm. Có thể nói phải ít nhất từ 6-8 tháng sau khi thay đất mới biết được cây có bén rễ hay không (chết hay sống). Với kinh nghiệm cá nhân tôi đều đắp dớn để giữ ẩm, và chỉ tưới khi dớn trên mặt có dấu hiệu khô. Cây này đã bén rễ trên mặt chậu sau 2 tháng thay đất, một điều tưởng chừng như rất khó có thể xẩy ra đối với ai đã chơi qua cây bách Cali… bén rễ ngay trên mặt chậu gần với gốc (vùng shin).